òktòb : Mwa pou fè moun pran konsyans ka ki kréyòl !

Nouvèl-étensel : An tann vou palé tèlman byen dè istwa a jouné kréyòl, ou bay tout dékatmant a-y dèpi plizyè lanné pou jis jòdi. Es ou pé di nou dé ti mo si mwa a kréyòl ? Alain Rutil :

Mwa a kréyòl, sé Konsèy Jénéral ki mèt sa dou- bout. Nou koumansé ka fè on jou senbolik, men on jou kan - menm paskè, avan, paté ni ahak. Aprésa, Rèktora Gwadloup mèt on simenn et konsèy Jénéral mèt on mwa. Men, kréyòl sé touléjou. Pani pwoblèm si sa. Men tini onlo - dòt manifèstasyon asi dòt tèm, fòw ba yo plas osi.

N.E : Ki komin ki ka pawtisipé a travay lasa ? A.R :

Eben, apa tout komin a péyi-la ki an lawond-la, men tinn asosyasyon, ni groupman a moun, tinn moun, yo menm pran si bonnèt a yo pou fè détwa manifèstasyon. Pas, ou sav, on komin, ni on lo biten a fè, é pou yo, pétèt, la kilti sé pa on priyorité kè yo ka mèt douvan-douvan. Sé pousa asosyasyon ki pé apiyé si fòs a kominn-la, ka rèsèvwè, on sal, chèz, mickro, biten konsa ! Ni bibliyotèk ka fè, menm si i ka dépann dè komin-la. T ini moun osi ki ka fè ! A pa tout komin Gwadloup, men la majorité ka pawtisipé adan kréyòl an mouvman-la, trantyèm lanné é anivèwsè a jouné kréyòl.

N.E : Ki jan ou ka vwè sa, eskè kréyòl ka vansé ? A.R :

Eben, lè nou gadé dèyè, nou ka vwè onlo biten ki vansé an tèt a moun, paskè jan moun ka vwè kréyòl jòd-la, jan moun ka pli alèz avè kréyòl jòdi-là, ni trant lanné, an 1983, a pa menm biten-la. An ka sonjé, lè Misyé W obè Fontès té tousèl a-y, tousèl, tékay an radyo. An moman- lasa, télé paté ka gè wouvè pou moun, menm si sété la gòch ki té ka gouvèné. I té osi asi jounal, i té ka fè tout monté é désann, sété on sitiyasyon ki té onjan rèd bay . An té ka bay on pal, paskè nou sé zanmi, mé osi nou té vwazen, ki fè, kè an pé diw kè sa té rèd. Jòd-la, a pa pou diw kè nou gan - nyé konba. Pon konba pow gan- nyé-la ! Men ni on véritab pwogrè ki fèt. An ka gadé moun ka maké kréyòl jòd-la, tin moun ki an lékòl ka aprann kréyòl. Kréyòl o bak, kréyòl an linivèwsi- té, kréyòl an légliz, kréyòl toupatou. Souvantfwa, èvè difikilté an biro, tin moun ki jenné èvè kréyòl a-yo toujou. E kréyòl-la fè on lo pwogrè, men konba dèyè poko mannyé.

N.E: Eskè kréyòl-la sé on lang ki ka boujé oben eskè I dwèt rété konnyéla ? A.R :

Kréyòl-la pou mwen, sé on lang vivan. Sa vlé di, ni mo ké rantré, ni mo ké pati. Men pwo - blèm-la pa o nivo lèksik, a pa on pwoblèm a vokabilè sèlman, sé on pwoblèm a sentax. Si nou pèd sentax-la, nou pèd lang-la. E sé vré, ni dé formil, ni dé mo ka rantré, sa paka jenné mwen, menm lé mo anglé. Men mo anglé toujou rantré an kréyòl-la. Pa egzanp, lè ou ka pran lè mo : «looké», to look, sé on mo anglé kivédi gadé moun, ni lontan i an lang-la, ni onlo dòt mo. Men senplè - man sé pito sé jenn boug-la ka fè sé mo la rantré, men malérèzman, fè an di yo, sé enki mo a vyolans ka rantré. Mwen fè on lis a mo anglé ki ka rantré kon : «cool», biten konsa, sé mo vyolans. Nou ka vwèy tou - léjou a dan sosyété-la. An pa kont, men moral an nou pé rantré adan-y osi. Moral, échanj, bokantaj pé rantré adan. Pou mwen, sé pa on pwoblèm a lèksik men sé on pwoblèm a sentax é malérèzman mwen oblijé di sa, ni dé moun ka défann kréyòl, yo sensèr , yo ni volonté a défann kréyòl, yo ka palé yenki kréyòl men sentax a-yo pa bon.

N.E : Alòs, èskè tin on rimèd pou sa ? A.R :

T in on rimèd pousa, sé on lang kè ou ka aprann kon tout lang. Tin dé koté pou sa, dé bibliyotèk, tin dé asosyasyon ki ka fè latilyé pou aprann li é maké kréyòl. Siw chèché ou ké touvé.